พระประวัติ พระราชชายา เจ้าดารารัศมี

  ครับวันนี้หน้าจะเป็นตอนสุดท้ายของพระราชหัตถเลขาฉบับนี้ ซึ่งพระองค์ทรงกล่าวถึงพระญาติ (หลาน)ของพระราชชายาเจ้าดารารัศมี คือ อำมาตย์ตรีเจ้ากาวิละวงศ์ ณ เชียงใหม่ เป็นบุตรของเจ้าราชวงศ์(ชมชื่น ณ เชียงใหม่) และจ้าหญิงกรรณนิกา ณ เชียงใหม่ มีพี่สาวร่วมบิดามารดา คือ เจ้าหญิงเรณุวรรณา ณ เชียงใหม่  ได้สมรสกับเจ้าหญิงศิริประกาย ณ เชียงใหม่ มีบุตรธิดา คือ เจ้าพงศ์กาวิล เจ้าศิริกาวิล และที่เป็นที่รู้จักในวงค์สังคมคือ เจ้ากอแก้วประกายกาวิล เจ้ากาวิละวงศ์ซึ่งเป็นหลานของพระราชชายา ฯ ซึ่งเป็นป้า เมื่อเจ้าหญิงวรรณนา ถึงแก่กรรมพระราชชายาทรงอุปการะ เมื่อพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจรูญศักดิ์ กฤษดากรไปเป็นเอกอัคราชฑูตประจำกรุงปารีส จึงฝากหลานทั้งสองคือเจ้าหญิงลดาคำ กับเจ้ากาวิละวงศ์ไปศึกษาเล่าเรียนในยุโรป สำเร็จการศึกษามาเข้ารับราชการจนเกษียณราชการ ถึงแก่กรรมเมื่อ วันที่ ๓๐ พฤศภาคม ๒๕๑๐ และทรงพระราชหัตถเลขาถึง ความคืบหน้าการก่อสร้างตำหนัก พระราชชายา ฯ ที่พระราชวังดุสิต และการสร้างพระที่นั่งอนันตสมาคมอีกด้วย ดังรายละเอียด ต่อไปนี้
หน้าที่ ๔๓ ถึงหน้าที่ ๔๔
         จรูญ ฯ ต้องเรียกกลับเข้ามาเป็นรองเสนาบดีกระทรวงยุติธรรม
เมื่อแรกนี้กรมนเรศ ฯ ได้ขออนุญาตที่จะถามขึ้นไปถึงเจ้าว่าเรื่องหลาน
จะจัดการอย่างไรต่อไป แต่ภายหลังนี้ตกลงเป็นบวรเดชจะไปเป็น
ฑูตแทน แล้วก็เป็นสิ้นเรื่องไม่มีเปลี่ยนแปลงอันใด
          ที่เรือนนั้นพระยาวรพงศ์ ฯ แกเรี่ยมาก เหตุที่ไม่เคยเข้าใจผิด
ถึงเพียงนั้น จึงได้เขม้นคมักทำ บัดนี้ได้มุงกลังคาและถือปูนแล้ว ไม่
ได้ ไปดูมานาน แต่นางเอิบบอกว่าถ้าทางเหมือนจะโต มีห้องหับ
มากว่าเรือนในวัง กำลังคิดอ่านให้เขาไปถ่ายรูปจะส่งขึ้นไปให้ดู
        นางชุ่มไปเที่ยวเพ็ชร์บุรี กลับมาฟื้นขึ้นมากเห็นจะยังไม่เป็นไร
องค์อัจฉร ฯ นั้นกลับขึ้นมาจากปากน้ำ อยู่บ้านระพี อาการโทรม
ลงมาก นอนราบลงไปไม่ได้ทีเดียว อาหารก็อุส่าห์ทำเอง พยายามมาก
บวมแล้วยุบเล่าเห็นจะยังไปได้ อีกหลายเดือน แต่หญิงเล็กเยาวมาลย์
นั้นไมมีฟื้นเลย แกชักให้เร็วที่ธาตุเอาไว้ไม่อยู่ อย่างไร ๆ ก็คง
จะตามกันไปในสองคนนี้
     พระที่นั่งอนันตสมาคมก่อผนังขึ้นมาเกือบถึงขื่อแล้ว ที่สวนดุสิต
หน้าตาแปลกก็ที่แลเห็นพระที่นั่งนี้ตั้งโตอยู่กลางสวนแง่เต๋ง จะเป็น
ซึ่งเจ้าจะกลับมาเห็นแปลก นอกนั้นก็คงที่อยู่อย่างเดิมไม่มีเปลี่ยน
แปลงอันใด หนังสือนี้เขียนมายาวมากแล้วจึงขอจบไว้เสียที คิดถึง
ทุกเวลาที่มีอะไรสนุก และมีคนบ่นถึงเสมอด้วย
    ในที่สุดนั้นต้นลำดวนยังอยู่ดีไม่ตาย เขากั้นคอกไว้เสียแน่นหนา.

                    (พระบรมนามาภิธัย) จุฬาลงกรณ์ ป.ร.

    ถ้าหากท่านอ่านพระราชหัตถเลขาฉบับก่อน ๆ มาโดยตลอดจะเห็นได้หลายประการ เช่นทรงเป็นห่วงในพระญาติ ของพระราชชายา ฯ และ พระราชชายาก็ทรงเป็นที่รักของทุกคนในพระบรมมหาราชวัง และในพระราชหัตถเลขานี้ยังออกนาม พระนาม  หลายท่าน คือ นางเอิบ (เจ้าจอมเอิบ) นางชุ่ม (เจ้าจอมมารดาชุ่ม) องค์อัจฉร (พระเจ้าพี่นางเธอ พระองค์เจ้าอัจฉรพรรณิรัชกัญญา ระพี (พระเจ้าพี่ยาเธอ กรมหลวงราชบุรีดิเรกฤทธิ์ หญิงเล็กเยาวมาลย์ (สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้าเยาวมาลย์นฤมล) .